Հովհաննես Թումանյանից մինչև մեր օրերը....

                                  Սերունդների երթ

Միշտ մարդ փորձում է հասկանալ ինչ ասել է տաղանդ, ինչ ձև,  գույն կամ տեսք ունի այդ տաղանդ ասվածը: Ու ինչքան մարդ փորձում է մոտենալ`  նմանվում է դեպի երկիր ձգվող ժայռերին, որոնք այդպես էլ չեն հասնում երկնքին: Մարդիկ էլ ժայռերի նման տարիներ ու դարեր շարունակ փորձելու են գտնել Հավհաննես Թումնանյանի տաղանդին կամ գուցե տեսակի բացահաըտմանը: Այն մարդու, որ այդքան շատ գիտեր ու այդքան շուտ գիտեր մեր այսօրն ու վաղը, մեր ազգային ու անհատական առանձնահատկությունը: Սակայն միշտ էլ Թումնայն անհատը, բանաստեղծը,  հայրը, զավակն ու ամուսինը կմնա չբացահայտված, կամ ինչ որ չափով բացահայտված:  Բանաստեղծի ու մարդու նրա տեսակը բացահայտելու ևս մեկ փորձ է արել ` Ññ³ï³ñ³Ï»Éով  § ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ÁÝï³ÝÇùÇ ÏÛ³ÝùÇ ¿ç»ñÇó ¦ հուշապատումը: ԳÇñùÁ, áñï»Õ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ ÂáõÙ³ÝÛ³Ý ÁÝÏ»ñáç, Ñáñ , ³ÙáõëÝáõ, ½³í³ÏÇ Ï»ñå³ñÁ, ÇÝå»ë ݳ¨ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ÁÝï³ÝÇùÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ: ´³Ý³ëï»ÕÍÇ ÃáéÝáõÑÇÝ ³é³í»É Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ý»ñϳ۳óñ»É ¿ ³ÛÝ ÑáñÁ ݳ¨, áñ ϳñáÕ³ó³í ѳÛñ³Ï³Ý ½·³óáõÙÝ»ñÝ áõ ³åñáõÙÝ»ñÁ ë»ÕÙ»É Ñ³Û»ñÇùÇ Ýϳïٳٵ ½·³óÙáõÝùÝ»ñÇ Ù»ç ¨ ïճݻñÇÝ ½ÇÝíáñ³·ñ»É ѳÛñ»ÝÇùÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÁ:

                                          

   îÇÏÇ’Ý ÆñÙ³, ³ë³ó»ù Ëݹñ»Ù ù³ÝDZ Ù³ëÇó ¿ µ³Õϳó³Í ·ÇñùÁ:

-ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÁ ß³ï Ù»Í áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ñ ¹³ñÓÝáõÙ Çñ ÁÝï³ÝÇùÇÝ, »ñ»Ë³Ý»ñÇó ³Ù»Ý ÙեÏÇÝ ³é³ÝÓÇÝ- ³é³ÝÓÇÝ: ºë ѳëϳó³, áñ å»ïù ¿ ³Ýå³ÛÙ³Ý ·ñ»É ³Û¹ ç»ñÙ ÁÝï³ÝÇùÇ` Ù»ñ ÁÝï³ÝÇùÇ Ù³ëÇÝ: ²Ûë ·ñùÇ Ñ³Ù³ñ »ë ³ñ¹»Ý ù³ÝÇ ï³ñÇ ¿ ÝÛáõûñ »Ù ѳí³ùáõÙ: ¶ÇñùÁ µ³Å³ÝíáõÙ »ñÏáõ Ù³ëÇ: ²é³çÇÝ Ù³ëáõÙ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ ÁÝï³ÝÇùÁ, µÝ³Ï³Ý³µ³ñ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ Ñ»ï, »ñÏñáñ¹ Ù³ëáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í »Ý ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ½³í³ÏÝ»ñÝ ³é³ÝÓÇÝ- ³é³ÝÓÇÝ :          ²é³çÇÝ  Ù³ëÁ ³é³Ýó Üí³ñ¹ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ § Ðáõß»ñ ¨ ½ñáõÛóÝ»ñ¦ ·ñùÇ                     ³ÝÑݳñ ¿ñ, áñáíÑ»ï¨ Ý³ ù³ÛÉ ³é ù³ÛÉ Ñ»ï¨áõÙ ¿ñ ÑáñÁ: ܳ ѳí³ùáõÙ ¿ñ Ñáñ ·ó³Í ³Ù»Ý ÙÇ ÃáõÕÃ, ·ñ³éáõÙ, ·ñáõÙ ¿ñ µáÉáñ ÑÛáõñ»ñÇÝ, û·ïí»É »Ù ݳ¨ ï³ïÇÏÇ` úÉ·³ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ, Ñáõß»ñÇó: ØÇ Ëáëùáí Ù»ñ ÁÝï³ÝÇùÇ µáÉáñ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ñáõß»ñÁ, áñáÝù »ë »ñµ¨¿ Éë»É »Ù ß³ï û·Ý»óÇÝ ÇÝÓ ·ÇñùÁ ·ñ»Éáõ ųٳݳÏ:

Ü³Ë å»ïù ¿ Ýß»Ù, áñ ³Ûë ·ñùÇ ÙÇçáóáí »ë ցանկացել  »Ù Ïáïñ»É  ³ÛÝ Ï³ñÍñ³ïÇå»ñÁ, áñ ëï»ÕÍí»É ¿ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ßáõñç :  ԱÝÁÝ¹Ñ³ï ³ëáõÙ »Ý ³Ù»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ûáó µ³Ý³ëï»ÕÍ, ¹Çí³Ý³·»ï, ѳßï³ñ³ñ ¨ ³ÛÉÝ: ²Ûë ³Ù»ÝÝ, ÇѳñÏ», µÝáñáß ¿ñ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇÝ, µ³Ûó áã Ù»ÏÁ »ñµ»ù ãÇ ³ëáõÙ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ Ù³ëÇÝ áñå»ë Ù³ñ¹: ⿱ áñ ݳ ¿É áõÝ»ó»É ¿ ¨` ɳíÁ, ¨` í³ïÁ, ¨` áõñ³ËáõÃÛáõÝ ¨` ïËñáõÃÛõÝ, ¨` ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ:  ԱÛë ·ñùáõÙ Ý»ñϳ۳óñ»É »Ù ÐáíѳÝÝ»ë ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇÝ` áñå»ë Ù³ñ¹, áñå»ë ѳÛñ, áñå»ë ³ÙáõëÇÝ, áñå»ë å³å: ⿱ áñ ݳ ï»ë»É ¿ Çñ ³é³çÇÝ ÃáéÇÝ` ²ßË»ÝÇ áñ¹Ç ÐáíѳÝÝ»ëÇÝ, áñÁ ÍÝí»É ¿ 1914Ã: лﳷ³ÛáõÙ, »ñµ  ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÁ ØáëÏí³ÛáõÙ ÑÇí³Ý¹ å³éÏ³Í ¿ »Õ»É, ÙÇßï ³ë»É ¿, áñ ß³ï ¿ å³Ï³ëáõÙ ÐáíÇÏÇ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÁ, ÅåÇïÁ, ˳ÕÁ:

ܳ ß³ï áõß³¹Çñ ¿ñ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ýϳïٳٵ ¨ áõß³¹Çñ Ñ»ï¨áõÙ ¿ñ, áñ ³Ýå³ÛÙ³Ý »ñ»Ë³Ý»ñÁ û·Ý»Ý Ù³ÛñÇÏÇÝ: ²Ù»Ý ûñ ³ÕçÇÏÝ»ñÇó áñ¨¿ Ù»ÏÁ  å»ïù ¿ û·Ý»ñ ÙáñÁ ¨ ë»Õ³Ý ·ó»ñ` ѻ層Éáí ³Ù»Ý ÙÇ Ù³ÝñáõùÇ: ¸³ ÝáõÛÝå»ë ÏáõÉïáõñ³ ¿, ¨ ѳÛñÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ñ»ï¨áõÙ ¿ñ, áñ ·»Õ»óÇÏ ë»Õ³Ý µ³ó»Ý: ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ñ ݳ¨, áñ Çñ »ñ»Ë³Ý»ñÁ Ù³ëݳÏó»Ý ݳ¨ ËÝçáõÛùÝ»ñÇÝ: ºñµ ·³ÉÇë ¿ÇÝ ÑÛáõñ»ñÁ, »ñ»Ë³Ý»ñÁ ÝëïáõÙ ¿ÇÝ »Õ³ÝÇ ßáõñç ݳ¨ Ù³ëݳÏóáõÙ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ:

ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÝ ³ëáõÙ ¿ñ. § Ø»ñ ·ñ³¹³ñ³ÝÁ ¨ Ù»ñ ÑÛáõñ»ñÁ Ó»½ ѳٳÉë³ñ³Ý¦: ²Û¹ Ù³ëÇÝ,  Ô. ²Õ³Û³ÝÇ áñ¹ÇÝ` Øáõß»Õ ²Õ³Û³ÝÁ ³ëáõÙ ¿ñ, áñ Çñ»Ýó ï³ÝÁ ³ñ·»Éí³Í ¿ñ »ñ»Ë³Ý»ñին Ù³ëݳÏóել ë»Õ³ÝÝ»ñÇÝ: ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ·áñÍ»ñÁ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ÉëáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³ »ñ»Ë³Ý»ñÁ: ÜáõÛÝ áõß³¹ñáõÃÛ³Ùµ áõ ËݳÙùáí ¿É երեխաները ¨ ÏÇÝÁ` úÉ·³ ÂáõÙÝÛ³Ýը í»ñ³µ»ñíáõÙ էր ³ÙáõëÝáõÝ: îÇÏÇÝ úÉ·³Ý ß³ï ɳí ѳëϳÝáõÙ ¿ñ` áí ¿ Ï³Ý·Ý³Í Çñ ÏáÕùÇÝ ¨ ß³ï ¹»åù»ñáõÙ Ñ»Ýó ÏÇÝÝ ¿ñ ³ÙáõëÝáõó å³Ñ³Ýçáõ٠ѳݷëï³Ý³É, »ñϳñ ÙÝ³É ³Ù³é³ÝáóáõÙ ¨ ³ÛÉÝ:

²ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÝ ¿ ³åñ»É, անշուշտ, áõëáõó³Ý»ÉÇ ¿ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ù³Õ³ù³óáõ, Ñáñ áõ ³ÙáõëÝáõ ѳٳñ, µ³Ûó ³Ý¹ñ³¹³éݳÝù Ýñ³ ·ñ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇÝ. ³ÛÝ ·ñáÕÝ ¿, áõÙ ·áñÍ»ñÝ ³Ù»Ý³ß³ïÝ »Ý óñ·Ù³Ýí»É, áñáÝóÇó ß³ï»ñÁ ݳ¨ Ò»ñ ݳ˳ӻéÝáõÃÛ³Ùµ: ²é³í»É Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»ù ,Ëݹñ»Ù, ëñ³Ý:

-          ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ·áñÍ»ñÁ ÙÇÝ㨠³Ûëûñ óñ·Ù³Ýí»É »Ý ßáõñç 60 É»½áõÝ»ñáí: ÈáõëÇ Â³ßãÛ³ÝÁ ϳ½Ù»É ¨ Ññ³ï³³Ï»É ¿ ѳïáõÏ ·Çñù; Þ³ï ëïí³ñ ·Çñù ¿`  Ýßí³Í »Ý µáÉáñ óñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ì»ñç»ñë, »ë ϳ½Ù»óÇ § ²ÕóٳñÁ¦ áõà ɻ½áõÝ»ñáí ¨ Ý³Ù³Ï ·ñ»óÇ µáÉáñ óñ·Ù³ÝÇãÝ»ñÇÝ, áñ áõÕ³ñÏ»Ý Çñ»Ýó óñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: àõÕ³ñÏ»óÇÝ ¨ å³ñ½í»ó  ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ  ·áñÍ»ñÁ óñ·Ù³Ýí³Í »Ý ÝáõÛÝÇëÏ ×³åáÝ»ñ»Ýáí, ÑÇÝ¹Ç É»½íáí:  §¾¹Çï äñÇÝ裂 հրատարակչությունը Ññ³ï³ñ³Ïել ¿ ÑÇÝ· É»½áõÝ»ñí` ýñ³Ýë»ñ»Ý, ³Ý·É»ñ»Ý, éáõë»ñ»Ý, ·»ñٳݻñ»Ý ¨ ³ÛÉÝ: Þ³ï Ù»Í å³Ñ³Ýç ϳ  èáõë³ëï³ÝÇó: úñÇݳÏ, ï»ë»É »Ù ·»ñٳݻñ»Ý óñ·Ù³Ýí³Í § ²Õ³íÝáõ í³ÝùÁ¦ ու  ß³ï »Ù ѳí³Ý»É:

Թումանյանի մասին գñí»É ¿ µ³½ÙÇóë ï³ñµ»ñ Ù³ñ¹Ï³Ýó ÏáÕÙÇó: Լ³í ¿ ëï³óí»É, û í³ï, ×Çßï ¿ ·ñí»É, û áã, ³ÛÉ Ñ³ñó ¿, µ³Ûó Ù³ñ¹ÇÏ` ÂáõÙաÝÛ³ÝÇ  ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ç³ï³·áíÝ»ñÁ, å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý ÝáñáõÃÛáõÝ, ÇÝã áñ µ³Ý, áñÁ ÷áùñ ÇÝã ϳñáÕ ¿ å³ñáõÝ³Ï»É ÝáñáõÃÛáõÝ ëÇñ»ÉÇ ·ñáÕÇ Ù³ëÇÝ, µ³ó³Ñ³Ûï»É ÂáõÙ³ÝÛ³Ý ³ÝѳïÇ ï»ë³ÏÁ: ²Ûë ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó »Ã» ݳۻÝù, á±ñÝ ¿ ÉÇÝ»Éáõ Ò»ñ ѳçáñ¹ ù³ÛÉÁ:

-Ü³Ë å»ïù ¿ »ë éáõë»ñ»Ý óñ·Ù³Ý»Ù §ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ÁÝï³ÝÇùÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦ : ø³é³ëáõÝ ï³ñÇ ³é³ç ÉáõÛë ¿ ï»ë»É § ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÁ ³ñí»ëïÇ Ù³ëÇݦ ÅáÕáí³ÍáõÝ, áñÇ Ý³Ë³µ³ÝÁ ·ñ»ó Ø. ê³ñÛ³ÝÁ: ²ÛÝï»Õ ѳí³ùí³Í ¿ÇÝ µáÉáñ ³ÛÝ Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ, áñáÝù í»ñ³µ»ñí»É »Ý ³ñí»ëïÇÝ` óïñáÝ, ׳ñï³ñ³å»ïáõÃÛáõÝ, »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ: ²ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ïå³·ñí»ó ÑÇÝ· ѳ½³ñ ûñÇÝ³Ï ¨ ÑÇÙ³ ³Û¹ ·ÇñùÁ ãϳ: ܳ˳ï»ëáõÙ »Ù í»ñ³Ññ³ï³ñ³Ï»É ݳ¨ ¹³: ܳ¨ ºÕ»éÝÇÝ å³ïñ³ëï»É ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ Ùï»ñÇÙÝ»ñÇó ¶áñá¹»ëÏáõ ²ñ¨ÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ Ù³ëÇÝ Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ: ԿÑñ³ï³ñ³Ï»Ù Ýñ³ ·ñ³Í                      § Þ³ÙÇñ³ÙÇ ³Û·ÇÝ»ñݦ ³é³ÝÓÇÝ ·ñùáí:

ÂáõÙ³ÝÛ³Ý ·ñáÕÇ, Ù³ñ¹áõ Ù³ëÇÝ Ã»Ù³Ý ³Ýëå³é ¿: ²éáÕçáõÃÛáõÝ Ò»½ ¨  ß³ï áõ ß³ï ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ÉÇóù»ñ, áñáíÑ»ï¨ Ò»ñ ³ß˳ï³ÝùÁ µáÉáñÇÝÝ ¿:

                                                Արփինե Ալավերդյան